Ignimbritoïde kwartsporfier van Aland - Harry Huisman
Aland-kwartsporfier is een bekend gidsgesteente dat in Noord-Nederland met name in Oostbaltische zwerfsteengezelschappen algemeen te vinden is. Zwerfstenen ervan zijn doorgaans roodachtig van kleur met als meest in het oog vallend kenmerk de talloze ronde donkere eerstelingen van kwarts. Dit maakt dit zwerfsteentype tot een van de makkelijkst te herkennen gidsgesteenten. Aland-kwartsporfier is afkomstig van de Aland-eilanden tussen Zuidwest-Finland en de Zweedse kust benoorden Stockholm.
Aland-kwartsporfier, Zwerfsteen Emmerschans (Dr.).
Opvallend aan dit veel voorkomende zwerfsteentype zijn de talrijke rondachtige, donkere kwarts-eerstelingen. Ze verlenen het gidsgesteente een duidelijk porfierisch karakter.
Aland-granietporfier, Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).
Aland-granietporfier bezit behalve een ietwat grovere grondmassa duidelijk grotere eerstelingen. Vooral de veldspaten vallen hierbij op. In het vaste gesteente op Aland gaan beide porfiersoorten geleidelijk in elkaar over of wisselen met elkaar af.
Aland-kwartsporfier is een lid van de bekende rapakivifamilie. Rapakivi’s zijn gesteenten met een voornamelijk granietische samenstelling. Aland-kwartsporfier beantwoordt hieraan, zij het dat het geen graniet is maar door zijn typische structuur beschouwd wordt als de vulkanische variant ervan. Of het inderdaad een vulkanisch gesteente betreft is allerminst zeker. Qua uiterlijk beantwoordt het gesteente aan de kenmerken van een vulkaniet: het is porfierisch met een groot, zij het wisselend, aantal eerstelingen van kwarts en veldspaat, die in een dichte tot zeer fijnkorrelige grondmassa zweven.
De kwartseerstelingen zijn rond tot ovaal en veelal donker van kleur. Opvallend is dat de kwartsen door magmatische oplossing (corrosie) zijn aangetast. Niet alleen de ronde vorm is daarvan het gevolg, ook zijn ze meestal radiaal gespleten. De scheurtjes en uithollingen in de kwartsen zijn met materiaal gevuld waar de grondmassa ook uit bestaat.
Kwartseerstelingen in Aland-kwartsporfier, Zwerfsteen van Gieten (Dr.).
Zowel de veldspaat- als de kwartseerstelingen tonen duidelijke corrosieverschijnselen. De oorspronkelijk dihexaëdrische (dubbelpyramidale) kwartsen zijn door magmatische oplossing rondachtig geworden. Vaak zijn ze radiaal gespleten met kleine uithollingen, die gevuld zijn met roodachtige veldspaatmassa.
Kwartseersteling in Aland-kwartsporfier, Zwerfsteen van Roodkerk (Fr.)
De rondachtige kwartseersteling is geheel gespleten. Rond de omtrek zijn kleine uithollingen zichtbaar. Spleet en uithollingen zijn met rode veldspaatmassa gevuld. Boven de kwarts is een kaliveldspaateersteling zichtbaar die voor een groot gedeelte ook gecorrodeerd is.
Op het kleine eiland Blaklobben is een porfiertype ontsloten dat gezien wordt als de ignimbritoide variëteit van Aland-kwartsporfier. Het vormt een bijzonder klein voorkomen van niet meer dan ca. 20 x 100m. Het voornaamste gesteenten op het eiland zijn anorthosiet-gabbro en diabaas.